Hoe is preventie en gezondheidsbevordering vanuit de Nederlandse overheid geregeld?

24-01-2022

Van het totaal VWS budget van 85 miljard wordt slechts 0,59% besteed aan gezondheidsbevordering, preventie, sport en bewegen.

Ons Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is belast met de zorg voor onze gezondheid. Hoewel, in de introductie op de website van VWS staat geschreven: ‘Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wil dat mensen erop kunnen vertrouwen dat de zorg goed, betaalbaar en beschikbaar is en blijft.’ Volksgezondheid staat dus wel in de naam van dit ministerie maar dat betekent nog niet automatisch ‘Gezondheidsbevordering’.

Wij hebben binnen dit ministerie een Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Ernst Kuijpers, een Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Maarten van Ooijen, een minister voor Langdurige Zorg en Sport, Conny Helder.

Dit ministerie staat in de boeken voor 85 miljard euro, waarvan 51 miljard (60%) besteed wordt aan curatieve zorg, 28 miljard (32%) aan langdurige zorg en ondersteuning, 2,2 miljard aan volksgezondheid (2,5%) , 2.1 miljard (2,4%) aan zorg breed beleid en 380 miljoen (0,44%) euro aan Sport en bewegen.

Van die 2.2 miljard aan volksgezondheid gaat 1.4 miljard (1,6%) naar ziektepreventie, 529 miljoen euro (0,62%) naar gezondheidsbeleid en 127 miljoen (0,15%) euro naar gezondheidsbevordering (hiervan gaat 16,7 miljoen (0,02%) naar gezonde leefstijl en gezond gewicht).

Van de 380 miljoen (0,44%) voor Sport en bewegen gaat 192 miljoen (0,22%) naar medeoverheden (gemeenten) voor duurzame en toegankelijke sportaccommodaties (182 miljoen) en sportakkoord (10 miljoen). 166 miljoen (0,2%) gaat naar subsidies (regelingen), waarvan 79 miljoen (0,09%) weer naar duurzame en toegankelijke sportaccommodaties en 76 miljoen (0,09%) naar het sportakkoord.

Wat hierin opvalt is dat het budget voor sport en bewegen, 380 miljoen, 0,44% is van het totale budget van VWS. Tel hier de 127 miljoen voor gezondheidsbevordering bij op, dat is 0,15% van het totaal budget, dus in totaal wordt er van het budget van VWS 0,59% besteed aan gezondheidsbevordering, preventie, sport en bewegen.

Hoe gaat preventie en gezondheidsbevordering in zijn werk binnen dit ministerie?

Wet publieke gezondheid

In de ‘wet publieke gezondheid’  staat beschreven dat de taken voor de publieke gezondheid ter uitvoering zijn neergelegd bij het college van burgemeester en wethouders. In artikel 2.d. hiervan staat hun verantwoordelijkheid op dit vlak zo beschreven: ‘het bijdragen aan opzet, uitvoering en afstemming van preventieprogramma’s, met inbegrip van programma’s voor de gezondheidsbevordering’.

Rijksbegroting VWS

In de Rijksbegroting VWS (3.6 artikel 6. Sport en bewegen B.) staat omschreven: ‘De minister is verantwoordelijk voor het landelijke sportbeleid. Aan dit sportbeleid ligt vooral de maatschappelijke betekenis van sport ten grondslag. Sport en bewegen dragen in belangrijke mate bij aan een betere gezondheid, aan het verbeteren van leefbaarheid en veiligheid, sociale samenhang en integratie, aan het verbeteren van de schoolprestaties en het verminderen van schooluitval. Daarnaast erkent de minister de intrinsieke waarde van sport en het belang van sportevenementen. Vanuit die verantwoordelijkheid vervult de minister de volgende rollen:

1. Stimuleren: van samenwerking tussen relevante partijen om op lokaal niveau sportmogelijkheden te bewerkstelligen, van bevorderen van innovatie, kennisontwikkeling en kennisdeling.
2. Financieren: van programma’s die bijdragen aan voor iedereen passende en veilige sport- en beweeginfrastructuur, van internationaal aansprekende sportevenementen, van de ambitie om te behoren tot de beste tien sportlanden ter wereld, van innovatie, kennisontwikkeling en kennisdeling.
3. Regisseren: het bijeenbrengen van gemeenten, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en provincies binnen het Sportakkoord om tot een gezamenlijke beleidsagenda te komen.

Ook in de Rijksbegroting, (in 3.1 artikel 1, Volksgezondheid B.) staat opgenomen: ‘Een belangrijke beleidsopgave voor de minister is het beschermen en bevorderen van de gezondheid van burgers. Mensen zijn in eerste instantie echter wel zelf verantwoordelijk voor hun gezondheid en dienen zichzelf – indien mogelijk – te beschermen tegen gezondheidsrisico’s.’

Organisaties t.b.v. gezondheid vanuit de Rijksoverheid

Instanties die vanuit de overheid bekostigd worden en werken aan gezondheidsbevordering;

• ZonMw

ZonMw werkt aan een goede gezondheid voor iedereen. Ook voor mensen voor wie dat niet vanzelfsprekend is. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek, stimuleert het gebruik van de ontwikkelde kennis en signaleert waar meer kennis nodig is. ZonMw wordt voor 100% bekostigd door de Rijksoverheid (270,4 miljoen per jaar).

• RIVM

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) zet zich in voor een gezonde bevolking in een gezonde leefomgeving. Met een centrale rol in de infectieziektebestrijding en in landelijke preventie- en screeningsprogramma's. Via onafhankelijk (wetenschappelijk) onderzoek op het vlak van Volksgezondheid, Zorg, Milieu en Veiligheid. Als 'trusted advisor' voor de samenleving. Zo ondersteunt het RIVM burgers, professionals en overheden bij de uitdaging onszelf en onze leefomgeving gezond te houden. RIVM wordt voor 100% bekostigd door de Rijksoverheid (360 miljoen per jaar). Onder RIVM zijn verschillende centra actief zoals Centrum Infectieziektebestreiding (CIb), Centrum voor Bevolkingsonderzoek (CVB), Centrum Gezondheid en Milieu (CGM), Dienst Vaccinatie en Preventieprogramma’s (DVP) en Centrum Gezond Leven (CGL). In totaal gaat het hierbij om 95,6 miljoen kosten voor VWS.

• Stichting Voedingscentrum Nederland

Het Voedingscentrum biedt betrouwbare informatie over voeding en wil jou helpen om gezonder, duurzamer en veiliger te kiezen. Het Voedingscentrum wordt voor 100% bekostigd vanuit de Rijksoverheid (12 miljoen per jaar)

• Kenniscentrum Sport en bewegen

Kenniscentrum Sport & Bewegen maakt kennis uit wetenschap, beleid en praktijk beschikbaar en toepasbaar voor professionals. Kennis over het belang en de effecten van sport en bewegen, over wat wel of niet werkt. Ook adviseren en ondersteunen ze professionals bij complexe vraagstukken en het realiseren van hun eigen werkdoelen. KCSB wordt voor 100% bekostigd vanuit de Rijksoberheid.

•        Nederlandse Voedsel en warenautoriteit

91 miljoen per jaar

Welke organisaties missen we hier nog?

Nota gezondheidsbeleid

Onze minister van VWS stelt een landelijke nota gezondheidsbeleid op. De laatste is in februari 2020 gepubliceerd. Volgens deze publicatie staat Nederland voor grote opgaven op het gebied van volksgezondheid en zorg. Er is afgesproken om voor de periode van deze landelijke nota (2020-2024) vier gezondheidsvraagstukken met voorrang aan te pakken:

A. Gezondheid in de fysieke en sociale leefomgeving

B. Gezondheidsachterstanden verkleinen

C. Druk op het dagelijks leven bij jeugd en jongvolwassenen

D. Vitaal ouder worden

Deze gezondheidsvraagstukken komen voort uit de VTV-2018 en vormen een aanvulling op de beleidslijnen en landelijke programma’s die al lopen, zoals het Nationaal Preventieakkoord.

Deze missie is o.a. beschrijven in de nota Gezondheidsbeleid:

• In 2040 leven Nederlanders minstens vijf jaar langer in goede gezondheid.
• In 2040 zijn de gezondheidsachterstanden van mensen met een lage SES ten opzichte van mensen met een hoge SES met 30% afgenomen.

Op het vlak van Vitaal ouder worden zijn deze ambities opgenomen:

• Ambitie 1 In 2024 voelen relatief meer ouderen zich vitaal zodat zij (naar vermogen) kunnen blijven participeren in de samenleving.
• Ambitie 2 In 2024 is het risico op spoedeisende hulp na een val bij ouderen afgenomen.
• Ambitie 3 In 2024 hebben alle gemeenten een leefomgeving gecreëerd die ouderen verleidt tot een gezonde leefstijl.

Gezondheid bevordering en preventie in de praktijk!

Nationaal Preventie akkoord

‘Een gezonder Nederland… …dát is wat VWS met het Nationaal Preventieakkoord wil bereiken. Met kinderen die een goede start maken en daar hun leven lang profijt van hebben. Met actieve volwassenen, die fit hun pensioen in gaan. En met ouderen die veel gezonde levensjaren hebben en zo lang mogelijk meedoen in de samenleving. Dát is de ambitie van dit Nationaal Preventieakkoord. Een ambitie die we met z’n allen waar gaan maken. De tijd is er rijp voor.’

Het Nationaal Preventieakkoord richt zich op een gezonder Nederland in 2040. Het akkoord is gesloten met ruim 70 partijen, zoals patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, sportbonden, bedrijven, fondsen, onderwijs, maatschappelijke organisaties en de Rijksoverheid. Het is gericht op het terugdringen van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Voor deze thema´s zijn de ambities, doelen en maatregelen vastgelegd in een akkoord. 

Het Nationaal Preventieakkoord bevat:

• Subsidie aan het Voedingscentrum om te voorzien in de juiste informatie over gezonde en veilige voeding voor burgers en professionals
• Subsidie voor Jongeren op Gezond Gewicht (J.O.G.G.) om in gemeenten een gezonde(re) omgeving te creëren.
• Brede programma’s Gezonde School en Gezonde Kinderopvang
• Aanpak voor terugdringen van roken, alcohol gebruik en overgewicht/obesitas.

Overgewicht en obesitas terugdringen

Overgewicht en obesitas zijn na roken de belangrijkste oorzaak van ziekten in Nederland. Bijvoorbeeld hart- en vaatziekten of diabetes. Bijna de helft van de Nederlanders van 20 jaar en ouder is te zwaar. De Rijksoverheid en partijen uit het Nationaal Preventieakkoord willen dit percentage verlagen. Het doel voor 2040: maximaal 38% van de volwassen Nederlanders is te zwaar (nu ongeveer 50%).

Maatregelen tegen overgewicht en obesitas

In het Nationaal Preventieakkoord staan maatregelen tegen overgewicht en obesitas, bijvoorbeeld:

• Vanaf 2020 bieden minimaal 2.500 sportclubs hun leden en bezoekers gezondere voeding aan in de kantine.
• Vanaf 2020 bieden minimaal 950 scholen hun leerlingen en personeel gezonde voeding aan in de kantine.
• Vanaf 2025 biedt de helft van de ziekenhuizen gezondere voeding aan patiënten, personeel en bezoekers.
• Fabrikanten gaan suikerhoudende frisdranken, snoep en melkproducten gezonder maken. Bijvoorbeeld door er minder suiker in te doen.
• Vanaf 2019 gaan de Rijksoverheid, supermarkten en horeca-bedrijven de Schijf van Vijf bekender maken in Nederland. Zodat mensen zelf nog beter voor gezonde voeding kunnen kiezen.
• De Rijksoverheid wil een nieuw voedselkeuzelogo invoeren. Zodat mensen zelf nog beter voor gezonde voeding kunnen kiezen.
• Mensen en gezinnen met overgewichtsproblemen krijgen zorg en ondersteuning op maat. Vanaf 1 januari 2019 komt de vergoeding voor deze Gecombineerde Leefstijlinterventie in de basisverzekering.
• Sportclubs en sportscholen willen hun aanbod nog beter toegankelijk maken voor mensen die niet genoeg sporten of bewegen.

Nationaal Sportakkoord

Met het Sportakkoord wordt samen met de sport(verenigingen), gemeenten, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties de handen in elkaar geslagen om de kracht van sport de komende jaren beter te kunnen benutten: om alle Nederlanders te verenigen via sport en bewegen. Het Sportakkoord benoemt zes ambities:

• Inclusief sporten en bewegen;
• Een duurzame sportaccommodatie infrastructuur;
• Vitale aanbieders;
• Een positieve sportcultuur;
• Van jongs af aan vaardig in bewegen;
• Topsport die inspireert.

Om de ambities van het Sportakkoord mogelijk te maken, investeert het kabinet tot en met 2022 elk jaar ruim € 400 miljoen.

Nationale Kennisagenda Sport en bewegen

Onderzoeksprogramma duurzame multidisciplinaire samenwerking tussen onderzoekers. Hiervoor is 6 miljoen per jaar gereserveerd.

Doping autoriteit

Voor het tegengaan van dopinggebruik. Hiervoor is 2,5 miljoen beschikbaar gesteld.

Buurtsportcoaches

De lokale verbinders tussen sport en sectoren als onderwijs, cultuur, zorg, welzijn en buitenschoolse opvang. 3100 fte’s. Hiervoor is 73 miljoen beschikbaar gesteld.

Nationaal programma preventie

In het Nationaal Programma Preventie (NPP) worden via Alles is Gezondheid maatschappelijke initiatieven gestimuleerd die bijdragen aan een gezonder Nederland. Hiervoor trekt VWS 3 miljoen per jaar uit.

Alles is Gezondheid

Alles is Gezondheid is aanvullend op wet- en regelgeving en gezondheidsprogramma’s onderdeel van het Nationaal Programma Preventie. Dit programma startte in 2014 en wordt mogelijk gemaakt door de Rijksoverheid. Anders dan bij top-down gestuurde (overheid)programma’s staan bij Alles is Gezondheid bottom-up initiatieven van publieke, private en maatschappelijke organisaties centraal.

Preventiecoalities

Faciliteren van samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars door middel van bijdragen aan de kosten van de proces coördinatie. Hiervoor trekt VWS 2 miljoen per jaar uit.

Lifelines

Zoveel mogelijk wetenschappelijk onderzoek naar gezonder ouder worden beschikbaar stellen via Lifeline data en samples. Kosten, 4 miljoen per jaar.

Waar blijft de aandacht voor primaire preventie?

Primaire preventie is: ‘activiteiten die voorkomen dat gezonde mensen een bepaald gezondheidsprobleem, ziekte of ongeval krijgen’, zo valt te lezen op de websites van de Rijksoverheid www.loketgezondleven.nl en www.volksgezondheidenzorg.info. Het idee achter primaire preventie is blootstelling aan gevaren die ziekte of letsel veroorzaken te voorkomen, ongezond of onveilig gedrag te veranderen dat tot ziekte of letsel kan leiden en onze weerstand tegen ziekte te verhogen indien blootstelling optreedt. De overheid regelt hiervoor o.a. wetgeving voor het omgaan met gevaarlijke stoffen zoals asbest en wetgeving om veilig te leven zoals de verplichting om een helm te dragen, niet appen als je aan het rijden bent, enz. Het totale vaccinatie programma valt ook onder preventieve maatregelen van de overheid. Als laatste is primaire preventie ook voorlichting en interventies over gezonde leefgewoonten  zoals voldoen aan de Gezondheidsraad beweegrichtlijn en voedingsrichtlijn.

Vanuit de Rijksoverheid is dat laatste, voorlichting en bevordering van onze gezondheid niet erg belangrijk, tenminste als we kijken naar het budget dat daarvoor wordt vrijgemaakt. Van het totale VWS budget wordt namelijk voor sport en bewegen, 380 miljoen, 0,44% uitgetrokken. Tel hier de 127 miljoen voor gezondheidsbevordering bij op, dat is 0,15% van het totaal budget, dus in totaal wordt er van het budget van VWS 0,59% besteed aan gezondheidsbevordering, preventie, sport en bewegen.

Misschien is het tijd voor een splitsing van VWS, want het grootste budget (meer dan 98%) van VWS gaat op aan secundaire preventie: vroege opsporing van ziekten of afwijkingen bij personen die ziek zijn, een verhoogd risico lopen of een bepaalde genetische aanleg hebben, en tertiaire preventie: voorkomen van complicaties en ziekteverergering bij patiënten, kortom: curatieve zorg, langdurige zorg en ondersteuning en zorg breed beleid.

Misschien moet er een ministerie van zorg komen, waarin secundaire- en tertiaire preventie/curatieve zorg wordt ondergebracht en moeten we binnen VWS uitsluitend aan de slag gaan met primaire preventie. Op deze manier is er meer focus op deze thema’s en wellicht ook wat meer budget.

Het was een heel uitzoek werk om dit in kaart te brengen en ik twijfel er niet aan dat e.e.a. nog niet compleet is en dat ik misschien zelfs hier en daar de berekeningen niet helemaal correct heb. Ik nodig dan ook iedereen uit om me eventuele aanpassingen en/of aanvullingen toe te mailen naar info@hoedoejedat.nu.

John van Heel

www.leefstijlclub.nl en www.hoedoejedat.nu

Enkele gebruikte bronnen:

https://www.rivm.nl/rivm/uitgaven/rivm-in-2017/rivm-2017-in-cijfers/rivm-in-2017-financi-n

https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/over-ons/hoe-werkt-het-voedingscentrum-precies/jaarverslagen-en-financiering/jaarverslag-2019.aspx

https://www.rijksbegroting.nl/2021/voorbereiding/begroting,kst282803_12.html